Onlangs verscheen, onder andere in de Volkskrant, een artikel over het placebo-effect. Het placebo effect is een positief effect op de gezondheid als reactie op een niet werkzame therapie of geneesmiddel. Overigens kan er ook sprake zijn van een negatief effect, vaak aangeduid met nocebo-effect, maar dit terzijde.

In het artikel wordt Ted Kaptchuk geïnterviewd. Kaptchuk is een voormalig traditioneel genezer en thans verbonden aan de universiteit van Harvard.

Hij was dermate gefascineerd door het placebo effect dat hij besloot zich te richten op het onderzoeken van dit wonderbaarlijk fenomeen. Eerder was hij al betrokken bij een studie in Lassabon waaruit bleek dat mensen met chronische rugpijn minder pijn ervoeren na drie weken gebruik van een placebo middel. Vergelijkbare resultaten worden gevonden in studies bij migrainepatiënten en patiënten met prikkelbare darmsyndroom.

Het wordt algemeen aangenomen dat het placebo-effect een soort verwachtingseffect is en niet “echt”. Artsen bagatelliseren het en duiden het aan als nepeffect. Het wordt over het algemeen in negatieve zin gebruikt in relatie tot de vermeende werkzaamheid van bijvoorbeeld alternatieve geneeswijzen. Patiënten hebben echter wel “echt” minder klachten bij het gebruik van placebo’s en dat effect houdt ook nog eens langdurig stand. Zelfs nep-operaties aan het hart en de knie hebben het zelfde effect als de echte operaties.

Een sterk vertrouwen in de werkzaamheid van een middel zou de bron zijn van het placebo-effect en factoren als empathie, warmte en overtuiging van de arts zouden bijdragen aan het al dan niet optreden. Dit zijn echter aannames. Het onderwerp is nooit serieus onderzocht. Misschien omdat onderzoekers hun vingers er niet aan willen branden, zo wordt wel gesuggereerd.

Opmerkelijke aan de studie van Kaptchuk is echter dat de placebo’s ook blijken te werken als de patiënt bewust is van het feit dat hij een placebo-middel krijgt. Daar ga je met de aanname dat overtuiging van de werkzaamheid het placebo-effect zou opwekken.

Wordt het niet eens tijd dat we ook daadwerkelijk begrijpen hoe het placebo-effect werkt? Kunnen we niet een manier vinden om dit effect, doelgericht, specifiek en herhaalbaar op te wekken bij patiënten? Kunnen we op z’n minst stoppen met de negatieve houding ten opzichte van het placebo-effect. Misschien zelfs een naamswijziging? Zelfherstellend vermogen misschien? Autocorrectie?

Ik begrijp dat niet iedereen staat te juichen bij dit idee. Veel mensen hechten veel waarde aan de opvatting dat alleen pillen een echt effect hebben op de gezondheid van mensen. Deze mensen vergeten (bewust of onbewust) dat het placebo-effect er altijd is, ook bij wetenschappelijk bewezen farmaceutische middelen. Zo ook de negatieve kant, het nocebo-effect. Studies tonen aan dat de werkzaamheid van echte medicijnen verminderd als de voorschrijvend arts zich negatief uitlaat over het te verwachten effect.

Dus ook de pil van de dokter leunt zwaar op dit vermaledijde placebo-effect.

Medicijnonderzoekers hebben de grootste moeite om te bewijzen dat pillen überhaupt beter werken dan placebo’s, en dan is nog steeds niet aangetoond dat het effect dat in de klinische setting door de patiënt wordt ervaren ook daadwerkelijk het effect is van het middel. Echte medicijnen vormen echter wel een echte chemische belasting op het lichaam met alle negatieve consequenties op de gezondheid van dien.

Terwijl we dus blijkbaar allemaal een mechanisme in ons hebben dat maakt dat we herstellen van onze kwalen. Nu is dat voor mij geen verrassing, maar de recente publicaties zetten me wel weer een goed aan het denken. Ook over mijn eigen vak.

Bij het placebo-effect lijkt vertrouwen in de werkzaamheid een sleutelrol te spelen. Misschien dat we alleen maar vertrouwen hoeven te hebben in ons eigen herstelvermogen en hoe waardevol zou het niet zijn als we de geheimen achter dit mechanisme kunnen ontrafelen. Misschien kunnen we dan in de toekomst een hoop klachten verhelpen zonder afhankelijkheid van dure, schadelijke, chemische middelen.

En word ik lekker timmerman, ofzo.

 

Axel Staps, osteopaat